NXB Giáo dục Việt Nam dùng hàng loạt chiêu trò để đội giá SGK

Thông báo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý Nhà nước về giáo dục, đào tạo của Thanh ra Chính phủ được công bố chiều ngày 29/12 đã chỉ ra nhiều sai phạm của Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB) trong công tác biện soạn, in ấn, phát hành sách gây ra ảnh hưởng lớn đến thị trường sách giáo khoa (SGK)

Mua giấy chất lượng thấp nhưng bán giá chất lượng cao

Trong kết luận nêu rõ, việc xác định nhu cầu sản xuất của NXB không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in), làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.

Từ trước ngày 22/8/2017, NXB chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in SGK, cung cấp vật tư, giấy in... để áp dụng thống nhất trong doanh nghiệp bảo đảm mục tiêu công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế theo quy định.

Đặc biệt, NXB sử dụng giấy in định lượng thấp, cụ thể giấy in ruột SGK 1 màu định lượng 48 g/m và một phần giấy in ruột SGK từ 2 màu trở lên định lượng 56 g/m, 60 g/m ; các loại giấy in này chiếm 36,64% tổng số giấy in ruột SGK. Với thông số này thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo tiêu chuẩn quốc gia TCVN 8694:2011.

Ngoài vấn đề giá cả SGK của NXB Việt Nam cũng gặp nhiều "sạn" trong nội dung.

NXB này cũng chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in, chỉ có 2 đến 3 đơn vị được NXB lựa chọn cung cấp giấy in SGK trong một năm, lặp đi lặp lại trong nhiều năm.

Trong giai đoạn 2014-2019, Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83,1% số lượng giấy của NXB (tương ứng 1.890.879 triệu đồng). Kiểm tra xác xuất một số hợp đồng cung cấp giấy in của Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng cho NXB (1/3 tổng lượng giấy in đã cung cấp) cho thấy giá giấy in Công ty bán cho NXB cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy công ty nhập khẩu trực tiếp.

Những nội dung nêu trên cho thấy việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của NXB có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Nâng giá trần gói thầu làm nâng giá SGK

NXB bán 3 loại giấy in có mức thuế suất thuế GTGT đầu vào là 5% cho các nhà thầu trúng thầu in SGK. Tuy nhiên khi xây dựng giá trần của gói thầu in, NXB tính chung vào với mức thuế của dịch vụ in SGK có thuế suất thuế GTGT là 10%, làm giá trần gói thầu tăng thêm 5% thuế GTGT của 3 loại giấy dẫn đến gia đình học sinh phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký từ năm 2011 cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền hơn 14 tỷ đồng.

Số tiền lãi vay đưa vào giá trần của các gói thầu in sách được NXB tính thuế GTGT đối với chi phí lãi vay là chưa phù hợp quy định tại của Bộ Tài chính, đã làm giá trần các gói thầu tăng, dẫn đến gia đình học sinh phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký từ năm 2011 cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá với số tiền hơn 300 triệu đồng.

NXB không thực hiện thu thập báo giá trang in thành phẩm của các nhà in để xác định đơn giá từng trang in theo giá thị trường làm cơ sở xây dựng giá trần của gói thầu in sách mà tự xây dựng định mức công in, trong khi cơ sở để xây dựng định mức công in là không chính xác do căn cứ vào văn bản đã hết hiệu lực.

Cùng với đó tổ chức đấu thầu in SGK chia thành nhiều gói thầu nhỏ chưa đảm bảo phù hợp với Luật Đấu thầu, làm giảm hiệu quả của công tác đấu thầu in SGK.

Giá SGK tăng cao khi triển khai Chương trình GDPT 2018.

Mở nhiều khâu trung gian để tăng giá thành sách

NXB giao in gia công cho các nhà in là công ty con của NXB chưa tiết kiệm được chi phí in, dẫn đến tăng chi phí sản xuất SGK; định mức công in của NXB còn quy định đơn giá công in đối với một số nội dung công việc không hợp lý.

Bên cạnh đó, kết luận chỉ ra việc phát hành SGK qua các kênh phát hành đến tay người tiêu dùng qua nhiều bước trung gian nên chưa tiết kiệm được chi phí.

Cụ thể có 4 Công ty CP Sách và Thiết bị Giáo dục miền (Bắc, Trung, Nam, Cửu Long) là đại lý cấp 1 của NXB (được hưởng 5%); các công ty sách và thiết bị trường học địa phương trong khu vực (là đại lý cấp 2, được hưởng từ 7% + 8%).

Các đại lý, cửa hàng sách, các trường học (là đại lý cấp 3, được hưởng từ 12% + 13%). Tổng chiết khấu (chi phí phát hành) là 25% giá bìa, được trừ thẳng trên hoá đơn bán hàng của các NXBGD miền cho đại lý cấp 1.

Tỉ lệ chiết khấu của SGK (25%) so với một số mặt hàng độc quyền, thiết yếu khác phải kê khai giá thì tỷ lệ chiết khấu của SGK còn cao, chưa hợp lý.

Tính sai chi phí doanh nghiệp vào trong giá SGK

Kết luận nêu rõ, NXB chưa thực hiện xây dựng tiêu chí cụ thể để phân bổ cho từng mảng hoạt động mà chỉ lựa chọn và thực hiện tiêu thức phân bổ các chi phí chung vào giá thành SGK dựa trên tiêu thức tỉ lệ doanh thu, phân bổ chi phí chung không đúng tỉ lệ doanh thu của SGK trên tổng doanh thu, làm tăng chi phí chung được phân bổ cho SGK cao hơn so với số liệu thực tế dẫn đến gia đình học sinh phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký từ năm 2011 cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá.

NXB chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ GD&ĐT nhưng đã thực hiện tăng giá SGK 16,9% từ năm học 2019-2020.

Kết quả kiểm tra, xác minh tại NXB cho thấy quá trình xây dựng giá gói thầu in SGK, hạch toán của NXB có sai sót dẫn đến gia đình học sinh (là khách hàng) phải mua SGK bằng giá NXB đã đăng ký giá từ năm 2011 (được ấn định trên bìa SGK) cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá.

Việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh SGK còn một số thiếu sót, vi phạm dẫn đến giá SGK đã được NXB đăng ký từ năm 2011 cao bất hợp lý.

Có dấu hiệu nhiều biến tướng trong xã hội hoá SGK.

Trong khi NXB là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường, doanh nghiệp độc quyền biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in, phát hành, kinh doanh SGK đối với SGK được biên soạn theo Nghị quyết số 40, gia đình học sinh phải mua SGK theo giá ấn định trên bìa sách.

Như vậy, NXB có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của Luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định (giá SGK được NXB đăng ký giá từ năm 2011), có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực giá, quy định về đăng ký giá SGK.

Về SGK theo Nghị quyết số 88, thời điểm thanh tra, NXB đã thực hiện kê khai giá 4 bộ SGK lớp 1 mới với Bộ Tài chính. Giá các bộ SGK lớp 1 mới của năm học 2020 - 2021 do NXB xuất bản bình quân gấp 2 đến 2,5 lần so với giá bộ SGK lớp 1 của năm học 2019-2020.